تحلیل نقش و کارکرد مکان های نمادین شهرها در تحولات سیاسی مطالعه موردی: میدان التحریر مصر

مکان، بخشی از فضای جغرافیایی و درواقع، بستر شکل گیری روابط اجتماعی است. هر مکان با توجه به ویژگی ها، کارکردها و تاریخچه آن، دارای هویتی خاص و منحصربه فرد است؛ دراین میان برخی مکان­ها به دلیل ویژگی­های خاصی که دارند یا سابقه و تحولات ویژه­ای که در آنها اتفاق افتاده است، هویتی نمادین پیدامی­کنند و این هویت و جلوه نمادین آنچنان در ذهن و خاطره مردم ماندگار می­شود که به راحتی از نسلی به نسل دیگر منتقل می­شود؛ برای نمونه، میدان آزادی در تهران و کلیسای جامع مسیحی منجی در مسکو به عنوان نماد «تعصب، وفاداری و عشق بی­نظیر به آیین و سرزمین اجدادی» نمونه­ای از مکان­­های نمادین هستند که نقشی بارز در نمادسازی و برانگیختن احساسات ملت داشته اند. میدان تحریر، بزرگ ترین میدان قاهره است که در مرکز این شهر و در شرق رود نیل واقع شده است. به دلیل نظام دیکتاتوری مسلط بر این کشور طی سه دهه گذشته، مجالی برای ابراز وجود ملت مصر در قالب تجمع های سیاسی وجودنداشته است؛ باوجوداین، میدان تحریر در دو یا سه مقطع زمانی محدود، کارکرد سیاسی داشته است. انقلاب مردمی ملت مصر در سال 2011، به سرعت میدان تحریر را به کانون تجمع معترضان و مخالفان حکومت تبدیل کرد، به طوری که در اندک زمانی، نام «میدان تحریر» نه تنها در میان مردم مصر بلکه در سراسر جهان به نماد و سمبلی برای مبارزه ضد حکومت­ و طرح مطالبات سیاسی تبدیل شد تاجایی که معترضان جنبش وال استریت، نام خیابان وال استریت را به میدان تحریر آمریکا و معترضان لندنی، نام میدان معروف «ترافالگار» را به میدان التحریر تغییردادند. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی به دنبال تبیین دلیل و چرایی تبدیل شدن میدان تحریر قاهره به عنوان یک مکان با کارکرد سیاسی و سمبل و نماد مبارزه ضد حکومت است. نتایج پژوهش نشان می دهند، عواملی مانند ایفای نقش مرکزیت در جریان تحولات سیاسی گذشته، غلبه هویت­ سیاسی این مکان بر سایر کارکردهای اجتماعی، ارتباطی و ...، عاملیت مرکزیت و دسترسی آسان، تراکم جمعیتِ خیابان های منتهی به این میدان، تلقین و تزریق روحِ کارکرد سیاسی از جانب رسانه­ها به کالبد این مکان و ... در شکل­گیری این روح و تقویت کارکرد سیاسیِ میدان تحریر دخیل بوده­اند. واژگان کلیدی: مکان­های نمادین شهری، کارکرد سیاسی میادین، میدان التحریر مصر، انقلاب مردمی.